In de aanloop van de verkiezingen dit jaar twijfelde ik meer dan ooit of ik wel of niet zou gaan stemmen. Zoals ik in mijn blog ‘De meeste stemmen gelden – deel 1’ schreef, stem ik al jaren met frisse tegenzin en stemde ik vooral ‘tegen’ in plaats van ‘voor’. Het gevoel bekroop mij steeds meer dat gaan stemmen betekent mijn stem weggeven. Dat ik daarmee zeg tegen politici (waarvoor ik niet gekozen heb, omdat ik een partij zou stemmen die toch niet in het kabinet terecht zou komen): ‘ook al heb ik niet voor jullie gekozen, ik leg mij neer bij het feit dat jullie toch voor mij mogen bepalen wat er in dit land allemaal gebeurt.’ Voor mij klopte het niet meer echt.

Te midden van de stemwijzers die ik toch invulde, de voors en tegens die ik toch afwoog en  de goede argumenten van vrienden die ik toch ter harte probeerde te nemen kwam het verkiezingslied van Stef Bos voorbij. Hij zong ‘Wat valt er nog te kiezen, als de keus al is gemaakt, als het schip al is vertrokken en als de koers al is bepaald?’ Stef Bos raakt mij vaak met zijn muziek en ook met dit lied trof hij me recht in mijn hart. Het lied hielp mij mijn keuze te maken.

De koers van het schip is bepaald, de meeste Nederlanders zijn aan boord gebleven en staan achter hun kapitein Mark Rutte en zijn bemanning. Ik sta aan wal en zie het schip met volle kracht vooruit stomen. Zal het op bestemming aankomen en zo ja: wat is die bestemming dan? Rutte heeft het wel eens over een stip aan de horizon. Gaat het lukken daar te arriveren? Of zal het schip onderweg stranden, kapseizen of zinken? Hebben de passagiers een prettige reis of varen zij even onwetend als de passagiers van de Titanic straks tegen een ijsberg?  En hoe loopt het af met de mensen die net als ik op de kade zijn achtergebleven?

We zitten in een crisis, in meerdere crisissen ondertussen, en een crisis heeft een oorzaak, waarschijnlijk zelfs een samenhang van meerdere oorzaken. Wat mij betreft liggen oplossingen van crisissen in het onderzoeken van de oorzaken en het wegnemen en/of oplossen van de oorzaken. Symptoombestrijding kan tijdelijk nodig zijn om de ergste nood te lenigen, echter het biedt geen structurele oplossing als er niet ook naar de oorzaken gekeken wordt.

Een paar van de mogelijke oorzaken die ik zie in de huidige crisis: de milieuvervuiling die leidt tot veel luchtwegaandoeningen[i], de intensieve veehouderij en de enorme vleesconsumptie waardoor het milieu verder belast wordt en ecosystemen ontregeld worden[ii], de overmatige consumptie die er sowieso is, want de economie moet immers altijd maar groeien, en de ongezonde leefstijl van veel mensen, wat er toe leidt dat zij vatbaarder worden voor onbalans in hun eigen ecosysteem en daarmee voor ziekten. Reële oorzaken lijkt me die ieder op hun beurt ook weer een oorzaak hebben. Want waarom consumeren we bv. zo veel? Is dat omdat we erbij willen horen? We het gevoel hebben tekort te komen als we niet het nieuwste van het nieuwste hebben? Hebben we een leegte op te vullen? En waarom zorgen veel mensen zo slecht voor hun lichaam? Roken ze, drinken ze, eten ze te veel vet en/of suiker of gebruiken ze zelfs drugs? Drukken ze hiermee onopgeloste traumatische ervaringen weg? Kunnen ze alleen met  alcohol of een sigaret nog ontspanning vinden? Voelen ze zich onvervuld en helpt eten hen geestelijke verzadiging te voelen? Weten ze niet meer wie ze werkelijk zijn en kunnen ze dit enkel nog ervaren met stimulerende middelen? Veel mensen lijken een quick fix te willen: als ze ziek zijn, moet het zo snel mogelijk met een pilletje of operatie verholpen worden, zodat het leven weer zo snel mogelijk normaal wordt. De aanpak van de coronacrisis ontwikkelt zich ook al aardig in die richting, met het vaccin als snelle oplossing, waarna alles hopelijk weer snel wordt zoals vanouds, zodat wij als mensen geen introspectie hoeven te doen om te onderzoeken hoe we eventueel zelf hebben bijgedragen aan het ontstaan van de crisis.

Ik moet bekennen dat dit kortetermijndenken me soms een beetje bang en moedeloos maakt. Moet het blijkbaar zo zijn dat mensen eerst zelf aan den lijve ondervinden dat dingen niet goed gaan, voor zij anders tegen zaken gaan aankijken en dingen in hun grotere verband gaan zien? Zij veranderingen gaan wensen? Zij daarvoor ook verantwoordelijkheid willen nemen? Ik moet alweer aan een lied denken, van Herman van Veen dit keer: ‘Op een avond om een uur of half elf, liep ik wat te wandelen, met mezelf. En de mensen van een nette nieuwe wijk, zag ik zitten huis aan huis aan huis te kijk. Uitgeteld en uitgezakt en uitgepraat en ik dacht ‘als nu de wereld eens vergaat, is er niemand die het in de gaten heeft, want ze zitten aan de beeldbuis vastgekleefd’. Netflix, YouTube, Facebook en Instagram leiden ons wel af terwijl het schip van de wereld langzaam aan het zinken is.

Een crisis is een kans, zeggen ze en in het Chinees worden de woorden ‘crisis’ en ‘kans’ middels dezelfde karakters uitgedrukt. Voor de Chinezen betekenen deze woorden dus precies hetzelfde en we weten allemaal dat er veel wijsheid uit het Oosten komt. Op persoonlijk niveau heb ik ook ervaren dat het klopt dat een crisis leidt tot kansen. Pas op het moment dat ik echt vastliep in mijn leven, werd ik me ervan bewust dat ik dingen anders moest aanpakken. Meerdere persoonlijke crisissen hebben me zo ondertussen een aardig stuk verder gebracht. Mensen die ernstige gezondheidsproblemen ontwikkelen grijpen dit ook vaak aan als kans om beter voor zichzelf te gaan zorgen. Blijkbaar moet het eerst zo ver komen, dat je met je rug tegen de muur staat, voor je je openstelt voor verandering. Zou dit dan ook waar kunnen zijn voor de wereld en de mensheid als geheel? Ik ben bang van wel. En ik ben ook bang, dat de huidige crisis nog niet groot genoeg is, want ik zie ons met zijn allen nog niet de kans grijpen om de wereld te verbeteren. Ik zie veel mensen daar ook nog geen verantwoordelijkheid voor nemen. Mensen lijken vooral te hopen dat zij dankzij het vaccin weer snel op vakantie kunnen of een evenement kunnen bezoeken. De meeste mensen willen ook nog steeds niet minder vlees eten, zag ik laatst in een poll daarover. De belasting van (vlieg)reizen en van vlees eten voor het milieu nemen ze daarbij dan blijkbaar voor lief, voor zover ze zich er al bewust van zijn. Ik houd mijn hart vast voor de crisissen die we nog zullen moeten ondervinden, voor er wezenlijke veranderingen gaan komen.

Maar ik ben geen doemdenker en geef er in navolging van de wijzen uit het Oosten de voorkeur aan te focussen op de kansen. En als het zo is dat er eerst nog meer crisissen nodig zijn, voor er kansen komen, dan zij dat zo.

Dit jaar heb ik voor het eerst van mijn leven niet gestemd. Ik houd zo mijn stem bij mezelf en geef er op mijn eigen wijze uiting aan, o.a. door dit blog te schrijven. Niet stemmen gaf me een gevoel van vrijheid en een louterend gevoel van overgave. Overgave aan de koers die Mark Rutte en zijn crew zullen gaan varen, overgave aan de crisissen die nog zullen komen, omdat ze nodig zijn, en met hoop op de kansen die daar dan weer uit voort zullen vloeien.

Karin Boonstra, 25 maart 2021