‘Alleen samen krijgen we corona onder controle’, aldus de Nederlandse overheid.

‘Alleen samen krijgen we de overheid onder controle’, aldus tegenstanders van de overheid.

Als er één woord de laatste tijd uit zijn verband gerukt en misbruikt is, dan is het wel het woord ‘samen’. In beide bovenstaande zinnen wordt dit woord namelijk dwingend gebruikt, waarbij de beide partijen vinden dat we allemaal samen hetzelfde moeten doen om een bepaald effect te bereiken. De ene partij wil dat we ons allemaal aan een hele serie maatregelen houden, de andere partij wil dat we diezelfde serie maatregelen allemaal negeren. Beide partijen richten zich met hun boodschap op dezelfde groep, te weten de Nederlandse bevolking, die op deze wijze dus nooit samen kan komen, omdat het doel van de beide partijen lijnrecht tegenover elkaar staat.

Géén van beide partijen richt zich hierbij echt op samen. Ze richten zich op een wij die tegenover een andere wij staat, waardoor het wij tegen zij wordt, maar zeker geen wij samen. Je zou kunnen stellen dat de overheid aan de basis staat van deze verdeeldheid, doordat de maatregelen die ze oplegt aan de bevolking onvoldoende rekening houden met persoonlijke omstandigheden en levensvisies, en dat dit leidt tot een ‘tegensamen’. Je zou ook kunnen stellen dat de bevolking zich zelf laat verdelen, terwijl dit niet hoeft te gebeuren als iedere inwoner van Nederland met het respect en de tolerantie waar we zo om bekend staan de ander zou bejegenen. Maar op papier mogen we dan respectvol en tolerant zijn, de praktijk lijkt weerbarstiger. Velen hebben het nodig om bij een bepaalde wij-groep te horen, om zich zo geborgen voelen, te midden van gelijkgestemden. Het schijnt zo te zijn dat door je als wij-groep negatief uit te laten over anderen (bv. roddelen over collega’s) de onderlinge band nog verder versterkt, doordat je je met zijn allen superieur voelt ten opzichte van andere wij-groepen. Om dit gedrag te rechtvaardigen worden mensen die tot andere wij-groepen behoren gedehumaniseerd, oftewel van hun menselijke waardigheid en individualiteit ontdaan. Dit gebeurt door deze mensen een bepaalde naam te geven, ook wel framing genoemd[i]. De beide bovengenoemde groepen noemen elkaar bv. respectievelijk ‘wappies’ en  ‘schapen’. Als je de ander zo noemt, dan ga je er al niet meer van uit dat die ander een normaal denkend mens is, die zijn keuzes – net als jijzelf – heeft gemaakt op basis van de kennis en ervaring die hij/zij heeft. Je gaat alleen nog uit van één generaliserend kenmerk, dat je hen toeschrijft. ‘Wappies ‘ zijn dom, ‘schapen’ denken niet zelf na, Moslims zijn terroristen, Marokkanen zijn crimineel en homo’s dragen allemaal strakke leren broeken en liggen hele dagen in de bosjes. Overzichtelijk is het wel.

Maar het moge duidelijk zijn: hoe meer framing, hoe meer dehumanisering, hoe minder samen. De overheid geeft hierin niet het goede voorbeeld, dat hoeft nauwelijks betoog. Een premier die bv. een groep mensen die demonstreert tegen de maatregelen ‘doorgesnoven hooligans’ noemt, toont zich weinig geïnteresseerd in die mensen, hun achtergronden en beweegredenen. Ook hoor ik regelmatig Kamerleden elkaar onderling voor van alles en nog wat uitmaken, waarmee slinks de inhoudelijke behandeling van een bepaald netelig onderwerp omzeild wordt. Zo wordt dehumanisering zelfs een tactiek om niet ter zake te komen. En misschien is dat wel gelijk het onbewuste doel van dehumanisering: niet de diepte in hoeven om de kern van een bepaald probleem te pakken te krijgen en het bij de wortel aan te pakken. Niet in de krochten van je eigen ziel te hoeven duiken om te onderzoeken in welke mate je zelf hebt bijgedragen aan het ontstaan van een bepaald probleem. En, niet onbelangrijk, er dus ook geen verantwoordelijkheid voor hoeven nemen.

Maar de kern, de wortel en de krochten van de ziel zijn wel de plekken waar het werkelijke samen begint. Echt samen kan ontstaan bij individuen die vrede hebben gesloten met de dualiteit in zichzelf en die hebben geleerd dat de ander slechts een spiegel is voor jouzelf. Erger je je aan meelopers (‘schapen’), dan zegt dat misschien over jou dat je je in het verleden zelf te veel hebt aangepast en dit nog geen plek hebt gegeven. Maak je je boos over mensen die kritisch zijn over het beleid (complotdenkers of ‘wappies’), dan zou dat kunnen betekenen dat je niet voldoende open staat voor andere visies, hier misschien bang voor bent. Wil je zo veel mogelijk allochtonen het land uit hebben? Mogelijk ben je  gefrustreerd over je lage inkomen en je onvermogen wat van je leven te maken en maak je hen tot je zondebok. Het zijn allemaal projecties en het zegt niets over die ander, maar alles over jezelf.

Het ware samen begint met het onderkennen, ieder voor zich, van verdriet, frustraties, boosheid, pijn en andere onverwerkte emoties en te leren durven deze te uiten. Het zou mooi zijn als Mark Rutte hierin het goede voorbeeld zou geven, door bv. tegen de ‘doorgesnoven hooligans’ te zeggen: ‘Sorry, dat ik dat zei had te maken met mijn angst dat jullie misschien een punt hadden en dat ik dan af zou gaan voor het oog van de hele natie.’ En mocht hij nog meer grootmoedigheid tonen, dan zou hij daar aan toe kunnen voegen: ‘Laten we eens om tafel gaan, zodat ik kan horen wat jullie te vertellen hebben en we dat kunnen meenemen in het beleid’. Een cynicus zou nu opmerken: ‘Mark Rutte heeft al lang geen actieve herinnering meer aan het feit dat hij die mensen ooit ‘doorgesnoven hooligans’ heeft genoemd’. En die cynicus zou waarschijnlijk gelijk hebben, maar ik sta mezelf graag toe een beetje te wensdenken…

Maar toegegeven, de kans dat zo’n plotselinge blijk van zelfinzicht van Mark Rutte komt is niet zo groot. Het mooie is echter: wij hebben geen premier, geen regering, geen Tweede Kamer nodig om hier zelf mee te beginnen. Ieder voor zich kan beginnen verantwoordelijkheid te nemen voor zijn onverwerkte emoties en stoppen met deze te projecteren op een ander. ‘Alleen alleen krijg ik mijn  emoties en projecties onder controle’, zou een mooie nieuwe slogan kunnen zijn.  Een beetje hulp en ondersteuning van de omgeving of van een goede therapeut kunnen hier trouwens wel bij helpen, maar uiteindelijk heeft ieder voor zich dit zelf te doen.

Vanuit deze innerlijke processen en heelwording en vanuit het besef dat andere mensen en hun gedragingen slechts spiegels zijn van de eigen pijn, angst en onmacht, kan vervolgens de stap naar samen gemaakt worden. Je gaat namelijk zien dat die ander ook slechts handelt vanuit zijn eigen pijn, angst en onmacht en dat maakt je mild naar die ander. Het cynisme van ‘ze weten niet beter’ laat je achter je en je voelt werkelijk begrip en empathie voor de ander die met zijn gedrag, hoe onhandig of misschien verwerpelijk ook, ook maar gewoon iets kenbaar probeert te maken.

Samen is ieder mens zien en erkennen in zijn individualiteit en alle individualiteiten bij elkaar maken één Samenleving met een grote S. En in die Samenleving hoeft er niets of niemand onder controle gekregen te worden, want daar handelen we met begrip en respect voor elkaar en als het nodig zou zijn dat we een tijdje voorzichtiger met elkaar omgaan, dan doen we dat uit liefde en niet omdat we daartoe regels en sancties opgelegd krijgen. In die Samenleving zijn we nu nog niet, maar we zijn ernaar op weg. Daar wil ik op vertrouwen. Want zoals Ramses Shaffy in al zijn wijsheid al zong: ‘We zullen doorgaan….. tot we Samen zijn’. Met een grote S.

#Alleen samen worden we Samen

Kan iemand dat leuk in van die witte en roze vakjes zetten, net als de slogans aan het begin van deze tekst? Maken we er een mooie Sire campagne van.

Karin Boonstra

7 april 2021